Hoe blijf ik rustig in een conflict?

Conflicten horen bij samenwerken, maar veel mensen vinden ze spannend. Je merkt dat je sneller reageert dan je wilt, of je slikt alles in omdat de situatie ongemakkelijk voelt. Beide reacties leiden zelden tot een efficiënte oplossing van het conflict. Ze zorgen voor misverstanden, oplopende irritaties en soms zelfs beschadigd vertrouwen.

In de praktijk bij Junctio zie ik dit dagelijks terug. Niet omdat mensen onredelijk zijn, maar omdat een conflict direct invloed heeft op hoe je denkt en reageert. Je lichaam reageert, je emoties lopen op en voor je het weet zit je in een patroon dat het gesprek vastzet.

In dit blog lees je wat er in je gebeurt tijdens een conflict, waarom rustig blijven vaak moeilijk is en wat je kunt doen om toch de regie te houden. Je leert hoe je je reactie vertraagt, hoe je escalatie voorkomt en hoe je van een gespannen moment weer een werkbaar gesprek maakt. 

Dit blog is geschreven door Maaike Grauwmeijer, eigenaar van Junctio. Bij Junctio helpen we bedrijven en werknemers met mediation bij het oplossen van arbeidsconflicten. Dat doen we door middel van coaching en mediation.

Wat verstaan we onder rustig blijven in een conflict?

Rustig blijven in een conflict betekent niet dat je onverschillig bent of emoties moet onderdrukken. Het is geen neutraal gegeven waarbij je doet alsof er niets aan de hand is. Wat het wel betekent? Dat je de regie houdt over je eigen reactie. Je kunt best je punt maken of duidelijk zijn over wat je vindt, maar dan zonder jezelf te verliezen in boosheid of angst. Met rustig blijven bedoelen we dus dat je niet alles zomaar toelaat of vermijdt, maar bewust stabiel en beheerst blijft handelen. Je laat je niet volledig meeslepen door de emotie van het moment.

Stel, een medewerker uit hevige kritiek in een vergadering. Rustig blijven wil zeggen dat je bijvoorbeeld eerst diep ademhaalt en kalm antwoordt, in plaats van terug te snauwen of stil te vallen. Het is een vorm van persoonlijk leiderschap: jij bent de baas over je reactie, niet de situatie. Je mag best aangeven wat je vindt en voelt, maar op een bewuste manier. 

Wat gebeurt er in je brein en gedrag tijdens een conflict?

Een conflict triggert al snel een fysieke stressreactie. Je brein ziet een conflictsituatie (vooral als je er zelf bij betrokken bent) als gevaar. Er komt adrenaline vrij: je hartslag gaat omhoog en je ademhaling versnelt. Dit is het welbekende “vecht-of-vlucht”-mechanisme van ons oerbrein. Je lichaam maakt zich klaar om te vechten (fel reageren) of te vluchten (het gesprek uit de weg gaan). 

Sommige mensen hebben de neiging om in een conflict onmiddellijk in de aanval te gaan door te schelden, de stem te verheffen of allerlei argumenten in te brengen. Anderen vermijden liever de confrontatie door stil te vallen, van onderwerp te veranderen of fysiek weg te lopen. Deze impulsieve reacties zijn begrijpelijk, maar helpen het conflict zelden verder. Sterker nog, vaak verergeren ze de kwestie alleen maar.

Een vicieuze cirkel aan reacties

Belangrijk om te beseffen is dat de ander dezelfde stressreactie kan hebben. Als jij gaat schreeuwen, schiet de ander bijvoorbeeld ook in de verdediging of valt juist stil. Beide partijen worden dan emotioneel en luisteren steeds minder naar elkaar. Het gevolg is dat het conflict kan escaleren: irritaties bouwen op en de communicatie verslechtert steeds verder. 

Onder stress gaat ons brein bovendien informatie filteren: we pikken vooral details op die ons eigen gelijk bevestigen. Jij en de ander kunnen zo een compleet eigen verhaal van de situatie vormen, gebaseerd op verschillende stukjes van de werkelijkheid. Waar jij misschien de punten A, B en C ziet, focust de ander op F, G en H. Dit verklaart waarom jullie elkaars standpunt “niet kunnen begrijpen”. Ieder heeft als het ware zijn eigen waarheid gevormd over wat er aan de hand is. Als je je daarvan niet bewust bent, voelt het alsof de ander onredelijk of oneerlijk is, wat de frustratie verder verhoogt.

Je brein heeft ook de neiging om iets vervelends extern te maken, dus dan projecteer je het naar buiten toe. Dus wat je binnenin voelt, ligt aan de ander of aan de omstandigheden. En het moeilijke is dat het ook zo is. Iemand zegt iets wat je raakt of doet iets oneerlijks. Alleen hoe je ermee omgaat bepaal jij zelf! 

Waarom is rustig blijven in een conflict zo belangrijk?

Rustig blijven is cruciaal, omdat het vertrouwen creëert en verdere escalatie voorkomt. Op het moment dat jij meegaat in de emotionele achtbaan, bijvoorbeeld door zelf boos te worden of in paniek te raken, werkt dat meestal alleen maar extra escalerend. 

Bovendien behoud je met een rustige aanpak het overzicht. Je kunt beter luisteren naar de inhoud van het conflict en tussen de regels door horen waar het echt om gaat. Rust geeft ruimte om daadwerkelijk tot de oorzaak en oplossing te komen. Ook laat kalmte zien dat je de zelfbeheersing hebt om professioneel met lastige situaties om te gaan. Dat vergroot het respect dat mensen voor je hebben.

Rustig blijven betekent niet dat jouw emotie er niet toe doet en dat jouw belangen er niet toe doen! Dat is iets anders; het gaat meer om de vorm die je kiest om jouw belangen en emoties over te brengen.

Door rustig te blijven kun je een belangrijk conflict als instrument inzetten, namelijk erkenning geven aan de ander. Pas als je je eigen emoties onder controle hebt, kun je oprechte aandacht geven aan wat de ander voelt. En precies dat (iemand laten merken dat je zijn of haar gevoel begrijpt) is vaak de sleutel om de spanning uit een conflict te halen.

Belangrijke kanttekening: je hoeft niet altijd rustig te blijven als je je niet rustig voelt. Het gaat erom dat je vaardigheden ontwikkelt waarmee je jezelf kunt kalmeren en woorden kunt geven aan wat er in je gebeurt. Je emotie is niet verkeerd en hoeft niet weg. Je leert vooral herkennen dat de emotie er is en begrijpen waar deze over gaat. Als je de emotie toelaat ontstaat er vanzelf meer rust omdat je er niet meer tegenin gaat.

Wat maakt rustig blijven zo moeilijk?

Rustig blijven is moeilijk, omdat een conflict je natuurlijke stressreacties en overtuigingen triggert. Ten eerste speelt de biologie ons parten: bij confrontatie schiet ons lijf vol stresshormonen en hebben we de neiging om te vechten of vluchten. Je voelt de adrenaline en voordat je het weet reageer je feller dan je wilt of je bevriest juist en krijgt geen woord meer gezegd. Dit automatische oerinstinct is sterk en vraagt een bewuste inspanning om het te doorbreken. Kalm blijven gaat dus tegen je instinct in, en dat voelt onnatuurlijk in het heetst van de strijd.

Eigen overtuigingen en emoties

Ten tweede hebben we vaak te maken met onze eigen overtuigingen en emoties. In een conflict voel je je misschien persoonlijk aangevallen of onrechtvaardig behandeld. Je bent overtuigd van je gelijk en jouw brein zoekt continu bewijs daarvoor. Tegelijk interpreteer je de woorden van de ander op de meest negatieve manier. Het gevoel van onrecht (of dat nu terecht is of niet) maakt het ontzettend lastig om rustig te blijven. Je wilt jezelf verdedigen en duidelijk maken dat jíj gelijk hebt. Daardoor schiet je makkelijk in een felle verdedigingshouding.

Spannende of ongemakkelijke situatie

Een ander obstakel is dat veel mensen conflictsituaties spannend of ongemakkelijk vinden. We hebben niet echt geleerd hoe we met ruzie of stevige meningsverschillen moeten omgaan. Vanuit de drang om aardig gevonden te worden of de vrede te bewaren, slikken sommige mensen hun ergernissen in. Dat lijkt even rustig, maar ondertussen borrelt de frustratie van binnen verder. Die stapelt zich op, totdat de bom een keer barst. Rustig blijven is dan ineens onmogelijk, omdat alle opgekropte emotie er in één keer uitkomt.

Hoe voorkom je felle of vermijdende reacties?

Het helpt als je bij een emotionele reactie bewust een pauze inlast. Concreet betekent dit dat je bij een dreigende uitbarsting tijd wint. Merk je dat je bloed kookt of dat de ander erg geëmotioneerd raakt? Vertraag dan het gesprek. Haal een paar keer diep adem en tel tot tien in je hoofd. Je kunt ook hardop benoemen wat er gebeurt en voorstellen om even te pauzeren: bijvoorbeeld “Ik merk dat we nu allebei geïrriteerd raken. Laten we heel even pauzeren, een glas water pakken, en dan over vijf minuten verder praten”. Door dit te verwoorden geef je jullie allebei toestemming om af te koelen.

Een korte adempauze is niet altijd voldoende. Soms is het verstandig om het gesprek op een later moment voort te zetten, later die dag of zelfs de volgende dag. Zeker als de emoties echt hoog oplopen, kan even afstand nemen voorkomen dat je dingen zegt of doet waar je spijt van krijgt. Spreek duidelijk af wanneer je het gesprek hervat.

Het is wel van belang dat je in de rustpauze jezelf niet gaat voeden door de aanval in je hoofd voort te zetten. Het is niet helpend als je dan constant argumenten blijft bedenken om je gelijk te halen. Je wilt juist ruimte gaan geven aan je gevoel en onderzoeken wat eronder zit. Die gedachten zijn een manier van verdediging, die uiteindelijk het juist in stand houden.

Negeren is uitstel van executie

Een conflict niet aangaan lijkt misschien een manier om conflicten op te lossen, maar negeren is uitstel van executie. Problemen lossen zelden “vanzelf” op; vaak sudderen ze onder de oppervlakte door. Wees dus niet bang om het lastige gesprek wel aan te gaan, maar dan op een rustige toon. Duidelijkheid is hierbij belangrijk. Draai er niet omheen, want vage communicatie leidt tot misverstanden en frustratie. In plaats van stilletjes te hopen dat de ander jouw onuitgesproken wensen aanvoelt, kun je beter eerlijk en kalm aangeven wat er scheelt. Zo voorkom je dat irritaties zich opstapelen en uiteindelijk alsnog tot een knallende confrontatie leiden.

Wat helpt structureel om rustig te blijven?

Op de lange termijn helpt het om je eigen conflictvaardigheden te ontwikkelen. Rustig blijven in een conflict is namelijk een vaardigheid die je kunt trainen. Hier zijn een aantal zaken die structureel helpen:

Ken je eigen belangen en behoeften. 

Een conflict ontstaat vaak omdat er voor iemand een doel of behoefte in het geding is. Breng daarom voor jezelf in kaart: waar gaat het mij echt om? Wat wil ik bereiken of beschermen in deze situatie? En bedenk ook eens wat de ander zou kunnen willen. Als je focust op achterliggende belangen, kun je met meer begrip en kalmte het gesprek in. Je ziet het conflict dan minder als een persoonlijke aanval, maar als een kwestie van mismatchen van belangen die bespreekbaar zijn.

Herken je stressreactie (vechten, vluchten, bevriezen). 

Iedereen heeft zo zijn eigen reflex bij conflict. De een gaat meteen vechten (fel in discussie), de ander vlucht (afwachten of ontwijken), en weer een ander bevriest (dichtklappen). Deze primaire reactie helpt het conflict niet verder. Op het moment dat je dit herkent, kun je bewust ingrijpen in plaats van op automatische piloot te reageren.

Vervang verwijt door behoefte. 

Een conflict verergert wanneer het verzandt in wederzijdse verwijten. Probeer in plaats daarvan te spreken vanuit je behoefte of gevoel. Dat houdt het gesprek constructief en voorkomt dat de ander dichtklapt of in de verdediging schiet.

Conclusie

Conflictsituaties kunnen ervoor zorgen dat je fel reageert of juist dichtslaat. In plaats van bij onenigheid meteen in de vecht- of vluchtstand te schieten, heb je nu geleerd hoe je kunt oefenen met rustig blijven en de regie houdt over je reactie. Door je bewust te zijn van je stressreacties, de ander oprecht erkenning te geven en duidelijk te communiceren over je behoeften, verander je de dynamiek van het conflict.